ประเทศเต็มไปด้วยคำตอบอันปราศจากคำถาม
วีรพร นิติประภา
พอดีมีคนขอคำปรึกษาว่าเราควรจะบอกเด็ก ๆ เกี่ยวกับสงครามโหดร้ายที่รัสเซียกระทำต่อยูเครนที่กำลังเกิดขึ้นหรือไม่ ซึ่งก็ทำให้นึกเลยไปถึงเรื่องอื่น ๆ ที่เรามักชอบปิดบังจากเด็ก ๆ ด้วย ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการจี้ปล้น ข่มขืน ฆาตกรรม ยาเสพติด รวมทั้งอาชญากรรมต่าง ๆ
ก่อนอื่นเราคงต้องยอมรับกันก่อนว่า โลกนี้ไม่ได้สวยงามอย่างในหนังสือนิทานที่เราอ่านให้เด็ก ๆ ฟัง เรามีสงคราม อาชญากรรม โจร คนคดโกง คนวิปลาส เรามีสิ่งเหล่านี้อยู่ในสังคม ในเมือง ประเทศ ในโลก และใกล้ตัวอย่างน่ากลัว
นั่นประการหนึ่ง อีกประการก็คือในปัจจุบันเรามีอินเทอร์เน็ตความเร็วสูง สัญญาณดาวเทียม ละคร ภาพยนตร์ ข่าวสารเรียลไทม์ทันเหตุการณ์ และเป็นเรื่องยากมากที่เราจะปิดหูปิดตาไม่ให้เด็ก ๆ ได้รับรู้ถึงสิ่งต่าง ๆ ที่กำลังเกิดขึ้นในโลก เราไม่สามารถปิดบังอะไรเด็ก ๆ ได้เหมือนสมัยก่อนอีกแล้วในโลกสมัยใหม่ และแทนที่จะปิดบัง เราควรเลิกหลอกตัวเองเสียทีว่าเราปิดบังพวกเขาได้
สิ่งเหล่านี้…ไม่ว่าจะสงครามหรืออาชญากรรมต่าง ๆ ล้วนเป็นเรื่องซับซ้อน บ่อยครั้งที่มันไม่ได้เป็นสิ่งที่สามารถอธิบายให้เข้าใจได้ง่าย ๆ โดยเฉพาะสงครามซึ่งหลาย ๆ ครั้งก็เป็นเรื่องของทฤษฏีสมคบคิด (Conspiracy theory) ร่วมกันหลาย ๆ ชาติ เป็นเรื่องของผลประโยชน์ทั้งเปิดเผยและอย่างลับ ๆ ยิ่งในเวลาที่การทำสงครามมีราคาแพงมากอย่างตอนนี้ยิ่งซับซ้อน และแน่นอนจะต้องมีคนได้ประโยชน์ที่มีมูลค่ามากกว่าต้นทุนการทำสงคราม นี่ยังไม่รวมผลประโยชน์ระยะยาว อย่างการยึดครองทรัพยากร พื้นที่เพาะปลูก รวมทั้งคุมเส้นทางสัญจร ทางออกทะเล นอกเหนือจากนั้นมันยังเป็นเรื่องของอำนาจ การเสถียรอำนาจและสถาปนาอำนาจในพื้นที่ ในประเทศ ในโลก การปล้น ฆ่า ข่มขืน อาชญากรรมอื่น ๆ ก็เช่นกัน มีมิติทั้งทางสังคม เศรษฐศาสตร์และจิตวิทยา
ไม่ใช่เรื่องง่ายที่จะอธิบายเรื่องราวเหล่านี้ให้คนอายุน้อยมาก ๆ เข้าใจ
กระนั้น สิ่งสำคัญกลับไม่ได้อยู่ที่ความยากง่ายในการตอบเด็ก ๆ แต่อยู่ที่โลกที่เขาเห็นเป็นเช่นไรจริง ๆ มันมีวิธี มีชุดอธิบายและการเปรียบเทียบที่เรียบง่ายเสมอ
ในเมื่อเราไม่สามารถปิดบังไม่ให้เด็ก ๆ เห็นภาพและรับรู้ความโหดร้ายของโลกได้ เราก็ควรให้เขาได้มีโอกาสเข้าใจสิ่งเหล่านี้ทีละน้อยไปพร้อม ๆ กับการเติบโต เช่นเดียวกับเรื่องวิทยาการยาก ๆ อื่น ๆ เด็ก ๆ จะมีความเข้าใจแบบเด็ก ๆ เฟ้นหาชุดคำอธิบายที่พวกเขาสามารถเข้าใจได้ตามการรับรู้ในแต่ละช่วงอายุ ชุดคำอธิบายที่จะถูกค่อย ๆ ปรับเปลี่ยนไปทีละนิดเมื่อพวกเขาเติบโตขึ้นทีละน้อย
แน่นอนว่าภาพต้องสยดสยองจนเกินไปแม้ว่านั่นจะเป็นความจริง ซึ่งในปัจจุบันสื่อต่าง ๆ ก็มีวิจารณญาณในการเซนเซอร์อยู่อย่างดีพอประมาณอยู่แล้ว และโดยไม่มีการเล่ารายละเอียดมากเกินไป สถานการณ์เหล่านี้น่าเป็นโอกาสดีด้วยซ้ำที่เราจะสามารถใช้อธิบายให้เขารู้จักโลกที่เขาอยู่ เช่นเดียวกับสิ่งอื่น ๆ ที่เขาต้องรู้
เราเลี้ยงดูเด็ก ๆ ด้วยเทพนิยาย เรื่องราวเจ้าหญิงเจ้าชาย เด็กน้อยกล้าหาญน่ารัก และสัตว์เฉลียวฉลาด แต่ข้างนอกหน้าต่างบ้านแสนสุขออกไปเราทำสงคราม ฆ่าฟัน ทำลายบ้านแสนสุขของคนอื่น สังหารครอบครัวอบอุ่นอื่น ๆระเบิดเมืองมหัศจรรย์ ยังไม่ต้องพูดถึงฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ทำลายถิ่นที่อยู่ของพี่หมีพี่วาฬพี่สัตว์แสนดีสารพัดสปีชีส์อย่างป่าเถื่อน
เราสร้างโลกอุดมคติมาเล่าให้เขาฟัง แต่เรากลับทำในสิ่งตรงกันข้ามและคาดหวังว่าเขาจะโตขึ้นมีสามัญสำนึกที่ดีและเป็นมนุษยชาติที่ดีกว่าเรา …นี่ผิดอยู่ไม่น้อย
ตอบเด็ก ๆ อย่างที่เราเข้าใจ ตอบเขาอย่างสังเขปและตามความเป็นจริง ตอบเขาด้วยการใช้อุปมาอุปไมยที่เขาเข้าใจได้ เรื่องไหนรู้ก็บอกตามที่รู้ เรื่องไหนไม่รู้ก็บอกว่าไม่รู้ เรื่องไหนงงก็บอกเขาว่ามันยังต้องใช้เวลาอีกสักพักกว่าจะได้ผลสรุปและเรื่องบางเรื่องหลาย ๆ เรื่องก็อาจไม่มีบทสรุปเลยก็ได้ โลกก็เป็นเช่นนี้ และไม่เป็นไรเลยที่เด็ก ๆ จะงง เราก็งง ก็งง ๆ ไปด้วยกัน
และในเรื่องที่เราไม่มีความรู้ความเข้าใจดีพอจะอธิบาย บางทีก็เป็นโอกาสดีที่เราจะใช้หาคำตอบไปพร้อมกันเหมือนกัน
สงครามและสังคมที่มีอาชญากรรมเป็นสิ่งน่ากลัว และมีอยู่ …มันเป็นเช่นนั้น และยากเกินไปที่เราจะทำให้เด็ก ๆ เชื่อว่ามันไม่น่ากลัว และไม่มีอยู่ แน่นอนความจริงข้อนี้จะทำให้โลกนี้ดูน่ากลัว แต่โลกก็น่ากลัว ผู้ใหญ่ก็น่ากลัว คนแก่ ๆ ที่ก่อสงครามยิ่งน่ากลัว บอกเด็ก ๆ ว่าปีศาจมีจริง และพวกมันก็ไม่ได้ซ่อนอยู่ใต้เตียง ในห้องเก็บของ ในป่าช้า ในความมืด หลาย ๆ ครั้งพวกมันปรากฏตัวอย่างสง่าผ่าเผยในรัฐบาลต่าง ๆ ในแสงสว่าง ตามถนนหนทาง ปีศาจมีอยู่ในความเห็นแก่ประโยชน์ในการไม่เคารพชีวิตคนอื่น ในการก่อสงคราม รุกราน ยึดครอง กดขี่ มีอยู่ในตัวเราทุกคนมากหรือน้อย ในทุกที่
บอกเขาตามจริง
บางที นี่อาจทำให้ผู้คนหันมาสร้างโลกอุดมคติจริง ๆ ให้เด็ก ๆ แทนการหลอกลวงพวกเขาด้วยเทพนิยายก็ได้ บางทีนี่อาจเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์มนุษยชาติที่มนุษย์ทุกคนจะร่วมแรงร่วมใจคัดค้านและหยุดการทำสงคราม บางทีมันอาจอุดมคติกว่าหากเราปล่อยเด็ก ๆ ให้มองเห็น ตั้งคำถาม และหาคำตอบเกี่ยวกับการทำร้ายทำลายล้างมนุษย์ด้วยกันตั้งแต่อายุน้อย ๆ ตอนที่เขายังเป็นคนตัวเล็ก ๆ ที่อ่อนโยน งดงาม ตอนที่เขายังมีความสงสารและเห็นอกเห็นใจผู้อื่นตามธรรมชาติดั้งเดิมของการเป็นมนุษย์
การฟูมฟักเด็ก ๆ เอาไว้ในบับเบิลของความเพ้อเจ้อ นอกจากพวกเขาจะไม่ถูกสอนให้เห็นและเข้าใจโลก เรายังทำให้พวกเขายังมีภูมิต้านทานต่ำเกินไปต่อโลกที่โหดร้ายและผู้ใหญ่ที่เห็นแก่ตัวขึ้นทุกวันด้วย และช่วยไม่ได้ที่เด็ก ๆ จะตกเป็นเหยื่ออาชญากรรมเลวร้ายมากขึ้นตาม รวมทั้งนี่อาจเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้คนอายุน้อย ๆ ฆ่าตัวตายสูงขึ้นมากกว่าแต่ก่อนมาก เมื่อโตและพบว่าโลกจริงนั้นเต็มไปด้วยความชั่วร้าย ไม่ได้เป็นอย่างที่เราบอกเขามา และเราเองก็โกหกเชื่อถือไม่ได้มาโดยตลอด
แต่อย่าลืมบอกเด็ก ๆ ด้วยว่าโลกนี้มีด้านดี ด้านสวยงาม บอกเขาว่าไม่ว่าจะอย่างไรมันก็ยังเป็นโลกที่น่าหลงใหล เล่าเรื่องคนที่น่านับถือน่าสนใจให้เขาฟัง เล่าเรื่องมากมายไม่รู้จบของคนที่พยายามทำให้โลกเป็นโลกที่ดีกว่าเดิม
และบอกเขาว่ามันจะยังคงมีคนพยายามอยู่เสมอให้โลกนี้เป็นสถานที่ที่น่าอยู่ที่สุดในจักรวาล
Author
Author
