ประเทศเต็มไปด้วยคำตอบอันปราศจากคำถาม
วีรพร นิติประภา
เรามักมองการเสพติดแค่การใช้ยาเสพติด ไม่ว่าจะฝิ่นหรือเฮโรอีน ซึ่งปัจจุบันหายากและราคาแพงมากและหายาก โคเคนหรือโค้ก ไอซ์หรือคริสตัลเมธ(crystal meth) ที่เรียกกันว่าโคเคนคนยากเพราะออกฤทธิ์แรงแต่ราคาถูกกว่ามาก ยาอี ยาบ้าที่น่าจะมียอดขายสูงสุด ราคาถูกที่สุด หาง่ายที่สุด ทำลายล้างที่สุด ยาเล็กยาน้อยอีกหลายสิบชนิดที่หาได้ตามสถานเริงรมย์หรือนิยมในหมู่วัยรุ่นบางกลุ่ม อย่างสี่คูณร้อย ยาเลิฟ ฯลฯ
คนส่วนใหญ่ไม่ค่อยนึกถึงมอร์ฟีน รวมทั้งยาหมวดแก้ปวดอื่น ๆ ที่เสพติดจากการรักษาอาการบาดเจ็บ รวมทั้งยากล่อมประสาทและยานอนหลับที่เป็นส่วนของการรักษาอาการป่วยไข้หลายอย่าง และจ่ายโดยแพทย์ ยิ่งกว่านั้นยังผ่อนคลายการใช้สารธรรมชาติอย่างกัญชาและกระท่อมที่ไม่ถูกถอดออกจากหมวดยาเสพติด…แต่เสพติด อีกทั้งยังไม่นับการดื่มเหล้าเบียร์ต่อเนื่องทุกวันเป็นเวลานานว่าเป็นการเสพติด ซึ่งทำให้บางคนเลิกดื่มด้วยวิธีหักดิบจนหัวใจวาย หรือบ่อย ๆ คือซึมเศร้าและดิ่งหนักถึงขั้นฆ่าตัวตาย
ยิ่งกว่านั้นยังไม่เข้าใจว่าการเสพติดไม่ได้จำกัดอยู่สารเคมีหรือแอลกอฮอล์เท่านั้น
มีหลายต่อหลายสิ่งมากที่คนไม่มองว่าเป็นสิ่งเสพติด อย่าง การเสพติดงาน ทำงานไม่หยุดหย่อน ไม่พักผ่อนจนสุขภาพทรุดโทรม บางคนก็ถึงกับล้มและเสียชีวิตคางาน แต่กลับถูกมองเป็นคนขยัน มีจิตสำนึก รักงาน ทุ่มเท น่านับถือ เราไม่คิดว่าการหมกมุ่นการทำศัลยกรรมความงาม ปรับแต่งแบบหยุดไม่ได้จนแทบไม่เหลือเค้าเดิมเป็นการเสพติด เราไม่คิดว่าอาการบ้าชอปปิง ซื้อของมาสุมกองใช้ไม่หมดเป็นการเสพติด
เราไม่เคยรู้ว่ามีคนจำนวนมากเสพติดเซ็กซ์ คิดถึงเรื่องเพศตลอดเวลา บางรายหนักขนาดต้องมีเพศสัมพันธ์หลาย ๆ ครั้งหรือช่วยตัวเองนับสิบ ๆ ครั้งต่อวัน …เพราะเจ้าตัวเขาไม่เล่า เรามองไม่เห็นว่าคนหิวแสงที่ชอบแสดงตัวอวดปาฏิหาริย์ แปะรูปตัวเองวันละหลาย ๆ สิบรูปหรือเล่าเรื่องส่วนตัวของตัวเองในโซเชียลมีเดียเป็นคนเสพติดไลก์หน้าตาชื่อเสียง เราไม่เห็นว่าการเป็นทาสการพนัน ขายทุกสิ่งทุกอย่างจนหมดตัวเอาเงินไปเล่นบ่อนเป็นการเสพติด
ที่แย่ที่สุดคือเราไม่มองคนอำนาจนิยม ชอบวางเขื่อง ออกคำสั่ง ตั้งตนเหนือกว่ารวมทั้งชอบเหยียบย่ำคนอื่น ทั้งคนในเครื่องแบบที่ทำรัฐประหารและดิ้นรนคดโกงที่จะอยู่ในอำนาจ หรือครูในโรงเรียนที่ชอบตัดผมเด็ก บังคับ ทำร้ายร่างกาย หรือกระทั่งข่มขืนเด็ก รวมทั้งคนในสื่อที่ปลุกปั่นคนจำนวนมากให้เกลียดกัน …เป็นคนเสพติดอำนาจ
เรามองไม่เห็นว่ามีคนเสพติดสิ่งต่าง ๆ มากมาย เราคิดว่าคนเสพติดแต่ยาเสพติด และเข้าใจน้อยมากว่าการเสพติดต่าง ๆ มีมิติ มากกว่าแค่คนคนหนึ่งเดิน ๆ ไปเจอยาหรืออะไรสักอย่างที่ชอบเข้า แล้วก็ติด
โดยไม่ถามคำถามว่า ทำไมคนบางคนติด คนบางคนไม่ติด
ทำไมคนบางคนเสพติดศัลยกรรมตกแต่ง บางคนไม่ ทำไมคนบางคนติดเหล้า ติดงาน ติดเซ็กซ์ ติดพนัน บางคนไม่ ทำไมบางคนติดอำนาจหรือที่เราเรียกว่าหลงอำนาจ บางคนไม่ และเมื่อติดทำไมถึงไม่เลิก หรือทำไมถึงเลิกไม่ได้
การเสพติดเป็นเรื่องซับซ้อนกว่าที่สาธารณสุขบอกเรามาก
ประการหนึ่ง …แน่นอนว่าทั้งหลายทั้งปวงของทุกการเสพติดจะต้องมีความสนุกหรือความรู้สึกดีอย่างเป็นผลลัพธ์ ซึ่งทำให้ติดง่ายโดยเฉพาะสิ่งที่สามารถให้ความรู้สึกดี ๆ เข้มข้น ไม่ว่าเหล้า ยา การทำงาน เซ็กซ์ การพนัน ศัลยกรรม และอำนาจ ในประการนี้คงพอจะมองเห็นได้ว่าคนที่ติดกับการเสพติดทุกอย่างมักจะเป็นคนที่มีชีวิตไม่สนุก หรือเป็นทุกข์ เจ้าทุกข์ มีปัญหาบางอย่าง และเป็นคนที่ไม่ค่อยมีอะไรน่าสนใจนักในชีวิตให้ยึดเหนี่ยว …เป็นทุน
แต่ยิ่งกว่านั้นคือคุณสมบัติในการหลอกลวง ยาทำให้คนเสพรู้สึกดีแบบที่ไม่มีอยู่ในชีวิตจริง ศัลยกรรมทำให้คนรู้สึกสวยกว่าที่สามารถสวยตามธรรมชาติ หน้าตาชื่อเสียงและงานทำให้คนรู้สึกมีคุณค่ากว่าคนปกติทั่วไป อำนาจทำให้คนรู้สึกเหนือกว่ามนุษย์ด้วยกันเอง
ตรงนี้ต่างหากที่น่าสนใจและไม่ค่อยได้รับการพูดถึงมากนัก
จากการศึกษาพบว่าคนที่เสพติด…ไม่ว่าจะอะไร เซ็กซ์ ยา งาน อำนาจ มักมีวัยเด็กที่เดียวดาย พ่อแม่วุ่นวายกับการทำมาหากิน ไม่ก็หมกมุ่นทะเลาะเบาะแว้งกัน หรืออาจไม่ได้ตั้งใจจะมีลูก ไม่พร้อม หรือแค่เพิกเฉยไม่ใส่ใจ หรือบางบ้านความจำเป็นก็ทำให้ต้องทิ้งไว้ให้ญาติโยมคนอื่นเลี้ยง ในกรณีนี้คนมีเงินคือทิ้งลูกไว้กับพี่เลี้ยง คือเลี้ยงห่าง ๆ เลี้ยงอย่างไม่อบอุ่น
นึกภาพง่าย ๆ คือคนที่มีพื้นที่ว่าง หรือรูหลุมอยู่ข้างใน
คนที่เริ่มต้นชีวิตมีวัยเด็กแบบนั้นไม่ได้รับการปลอบประโลม พวกเขาถูกทิ้งให้กังวล หวาดกลัวตามลำพัง และสร้างกลไกปลอบโยนตัวเองขึ้นมาเพื่อให้อยู่รอด กลไกที่ว่าอาจเป็นโลกใหม่ในจินตนาการทั้งใบ โลกที่ไม่มีอันตรายภัยคุกคาม หรือโลกที่ตัวเขาเก่งพอที่จะไม่ต้องการพ่อแม่หรือใครทั้งนั้นมาปกป้องปลอบโยน โลกที่สามารถสร้างความพึงพอใจให้กับเขาได้ ทำให้ฮอร์โมนความสุขต่าง ๆ ที่เด็กคนอื่น ๆ จะได้รับจากการโอบกอดและปลอบโยนของพ่อแม่หลั่งออกมาได้ และช่วยให้เขารู้สึกดีได้
เมื่อโตพอได้พบกับยาเสพติด หรืออะไรก็แล้วที่ทำให้ฮอร์โมนความสุขหลั่งออกมาได้ อะไรที่ช่วยให้โลกที่เขาสร้างไว้ให้ตัวเองตั้งแต่เล็กเป็นจริงยิ่งขึ้นได้ เขาก็จะติดกับในทันที ทั้ง ๆ ที่รู้ดีว่าความรู้สึกนั้นไม่จริง และต่อให้รู้ดีว่าผลที่ตามมาคือชีวิตที่จะยิ่งผุพังลงไปอีก แต่ความรู้สึกนี้เคยเป็นความอยู่รอดของเขา และนั่นก็ทำให้เขาไม่สามารถหยุดได้
ในแง่นี้ เราจะเห็นว่าคนเสพติดตั้งแต่ยังไม่เจอยาหรือสิ่งอื่น ๆ ที่เสพติดด้วยซ้ำ
มันไม่ใช่แค่เรื่องหลงผิดอย่างที่เราถูกทำให้เชื่อ แต่เป็นเรื่องของบาดแผลวัยเด็ก
ต่อประเด็นนี้ แม้คนที่มีรูโพรงอยู่ข้างใจจะไม่เจอยา หรือฉลาดพอ…เขาก็จะติดงาน ไม่ติดงานก็ติดเซ็กซ์ หรือถ้าเผอิญเส้นสายดีได้มีอำนาจก็จะติดอำนาจ …อะไรสักอย่าง
การเสพติดเป็นความป่วยไข้เรื้อรังที่เกิดจากความไม่กะพร่องกะแพร่งขาดแคลนทางใจ และต้องได้รับการบำบัดรักษา
แต่ความยากก็คือคนมากมายที่มองไม่ออกด้วยซ้ำว่ามันคือ ความเจ็บป่วย
Author
