ประกายไฟลามทุ่ง

รศ.ดร.ษัษฐรัมย์ ธรรมบุษดี

เรามักคุ้นเคยกับวลีที่ว่า “มีลูกเมื่อพร้อม” หรือ “เป็นพ่อแม่เมื่อพร้อม” วลีนี้ไม่ได้เป็นคำที่ใช้ทั่วไปแต่มักเป็นวลีที่ใช้พร้อมกับตัวอย่างเปรียบเทียบว่า การไม่พร้อมนำสู่ผลเสียต่อเด็กอย่างไรบ้าง ไม่ว่าจะเป็นพัฒนาการทางกาย พัฒนาการทางอารมณ์ การเข้าสังคม หรือการสร้างผลเสียทางสังคมต่าง ๆ หรือในทางกลับกันหากลูกเติบโตขึ้นมาและเกิดเงื่อนไขที่ พ่อแม่ที่กลายเป็นปัญหาในชีวิตลูกก็จะถูกวิจารณ์กลับในเชิงเห็นใจต่อลูกผ่านถ้อยคำที่ว่า “มีพ่อแม่เมื่อพร้อม” อันเป็นความโชคร้ายเพราะเอาเข้าจริงแล้วมันน่าตั้งคำถามว่า ในทุกความสัมพันธ์มนุษย์สามารถพร้อมกับมันแค่ไหน และเป็นความรับผิดชอบของเราในระดับไหนหากเกิดความไม่พร้อมขึ้นมา

บทความนี้จะชวนล้างมายาคติว่าด้วยความพร้อมและไม่พร้อมในความสัมพันธ์ ระหว่างแม่-พ่อ-ลูก

ไม่มีใครพร้อมกับทุกความสัมพันธ์ในโลก

เรามักมีความเข้าใจว่า เราสามารถเตรียมพร้อมกับความสัมพันธ์ต่าง ๆ ได้ดีมากขึ้น หากเรามีทรัพยากรต่าง ๆ หรืออาจง่ายที่สุดก็คือการมีเงิน เงินช่วยให้หลายอย่างง่ายได้คือข้อเท็จจริง แต่ความสัมพันธ์ก็ยังคงเป็นสิ่งที่ซับซ้อน และมนุษย์ก็ไม่เคยพร้อมกับมัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งความสัมพันธ์ระหว่าง พ่อแม่กับลูก ที่แท้จริงแล้วไม่ว่าพ่อแม่จะพยายามอย่างหนัก หรือระวังที่สุด ก็ย่อมเคยทิ้งบาดแผลไว้กับลูกไม่ว่าจะมากหรือน้อย ตั้งใจไม่ตั้งใจ ไม่ว่าจะมีการศึกษาเรื่องความสัมพันธ์มามากน้อย หรือพยายามให้เวลา พยายามจัดการอย่างเต็มที่ เราก็ไม่พร้อมอยู่ดี ในความสัมพันธ์แม้กับพ่อแม่ลูก ก็เหมือนกับความสัมพันธ์กับคนรักมันเต็มไปด้วยการลองผิดลองถูก เต็มไปด้วยความผิดพลาด เต็มด้วยการขอโทษและการให้อภัย หรือกล่าวโดยสรุปแล้ว ในความสัมพันธ์นี้แต่ละคนอาจเจอความยากและความง่ายต่างกัน แต่มันไม่ใช่สมการที่บอกได้ว่า อะไรคือความพร้อมที่สุด เพราะไม่มีใครสามารถพร้อมทุกสถานการณ์ในความสัมพันธ์ที่ซับซ้อน

เราแก้ไขคนเดียวไม่ได้

แต่เมื่อเผชิญกับปัญหาในความสัมพันธ์ ระหว่างพ่อแม่ลูก ก็ย่อมต้องการการแก้ไขเปลี่ยนแปลงได้ บ่อยครั้งที่การแก้ปัญหาถูกทำให้เป็นเรื่องส่วนตัวไม่ว่าจะเป็นการบริหารเวลา จัดการทางจิตใจ หรือการบริหารทรัพยากรการเงินต่าง ๆ หากทำได้ก็ย่อมสามารถผ่านช่วงเวลาที่เลวร้ายของความสัมพันธ์นี้ไปได้ แต่เงื่อนไขสำคัญที่จำเป็นต้องย้ำอยู่เสมอว่า เราไม่สามารถทำทุกอย่างคนเดียวได้ ยังคงต้องการความช่วยเหลือจากผู้คนอยู่เสมอ ต้องการความช่วยเหลือจากสังคม จากรัฐ จากชุมชน การได้รับความช่วยเหลือไม่ได้หมายความว่าเรากลายเป็นพ่อ-แม่ที่ไม่สมบูรณ์หรือไม่รับผิดชอบ ไม่ใช่ทุกคนและไม่มีความจำเป็นอันใดที่จะต้องเป็นแม่ฟูลไทม์ หรือเงินทุกบาททุกสตางค์ รวมถึงเวลาทุกวินาทีต้องอุทิศให้กับลูก เราต้องการเวลาส่วนของตนเอง เวลาสำหรับความสนใจของตัวเองที่ไม่เกี่ยวข้องกับลูกหรือคนในครอบครัว การปรารถนาสิ่งเหล่านี้ไม่ใช่ความผิด และการที่สังคมไม่สามารถออกแบบให้เรามีชีวิตในส่วนของเรา จึงล้วนเป็นความผิดของรัฐที่ไม่โอบอุ้มดูแลเราไม่ใช่ความผิดที่เราปรารถนามากเกินไป

ความเปราะบางทางเศรษฐกิจ VS ความเปราะบางทางความสัมพันธ์

เหตุปัจจัยหลักที่ทำให้ความสัมพันธ์ที่ไม่พร้อมอันเป็นปกติ กลายเป็นความรุนแรงที่มากขึ้นไม่อาจปฏิเสธได้ว่ามีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับความเปราะบางทางเศรษฐกิจ ครัวเรือนที่แบกรับความไม่มั่นคงทางเศรษฐกิจ ไม่ว่าจะเป็นชั่วโมงการทำงานที่สูง รายได้ที่ต่ำ และการเข้าไม่ถึงสวัสดิการพื้นฐานไม่ว่าจะเป็นที่อยู่อาศัย การรักษาพยาบาล การศึกษา ส่งผลต่อความสัมพันธ์ที่แย่ในครัวเรือน แน่นอนว่าไม่ใช่สำหรับทุกครอบครัว แต่ความเปราะบางทางเศรษฐกิจทำให้ความสัมพันธ์แย่ลง พร้อมกับปัญหาสุขภาพจิตที่แต่ละคนแบกรับเมื่อเผชิญกับเงื่อนไขความเปราะบางที่ไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้

รัฐสวัสดิการ บันไดขั้นแรกในการรักษาความสัมพันธ์ในครอบครัว

มีงานวิจัยที่ยืนยันว่า ประเทศที่แม่มีสิทธิ์ลาคลอดจำนวนวันสูงขึ้นมีโอกาสรักษางานได้สูงกว่า มีสุขภาพจิตดีกว่า ประเทศที่มีเงินเลี้ยงดูเด็กถ้วนหน้าในอัตราที่ครอบคลุมมากกว่ามีผลต่อความสัมพันธ์ที่ดีและลดอัตราความรุนแรงในครอบครัวได้ เช่นเดียวกับสวัสดิการด้านอื่น ๆ ในช่วงชีวิต ไม่ว่าจะเป็นสิทธิ์ในการเรียนมหาวิทยาลัย หรือเงินบำนาญ สามารถช่วยให้ความสัมพันธ์ระหว่างพ่อแม่และลูกได้ ทั้งนี้อาจมีคำถามว่าหากเช่นนั้นการมีเงินและซื้อสวัสดิการทุกอย่างย่อมเป็นคำตอบ แต่จากข้อมูลแล้วพบว่าประเทศที่ประชาชนได้รับสิทธิสวัสดิการเมื่อลักษณะการได้รับสวัสดิการในฐานะสิทธิพื้นฐาน ก็สามารถรักษาความสัมพันธ์ในครอบครัวได้ดีกว่า กลุ่มคนฐานะใกล้เคียงกันในประเทศที่คนต้องรับผิดชอบสวัสดิการด้วยตนเอง

ข้อมูลเหล่านี้เป็นเพียงหลักคิดเบื้องต้นที่ยืนยันให้เห็นว่า ในทุกความสัมพันธ์เราย่อมไม่มีใครที่เป็นพ่อแม่ที่พร้อมที่สุด ปัญหาทุกอย่างเราไม่สามารถแก้ไขคนเดียวได้ และที่สำคัญที่สุดการรวมตัวกันผลักดันให้เกิดรัฐสวัสดิการถ้วนหน้าสำหรับคนทุกชนชั้นนับเป็นบันไดขั้นแรก ขั้นสำคัญในการรักษาชีวิตความสัมพันธ์ในครอบครัว

Author

รศ.ดร.ษัษฐรัมย์ ธรรมบุษดี
ชาวสังคมนิยมประชาธิปไตย ผู้ปรารถนาให้รัฐสวัสดิการเป็นเรื่องพื้นฐานที่ทุกคนสามารถพูดถึง อธิบายและเรียกร้องได้

Illustrator

นันท์ณิชา ศรีวุฒิ
ทำงานอะไรก็ได้ที่ใช้การออกแบบและศิลปะสร้างวัฒนธรรมการคิดเชิงวิพากษ์เพื่อการเปลี่ยนแปลงของสังคมให้กับคนรุ่นใหม่ในเมืองเล็กๆ