ปี 2021 ผ่านไปเร็วกว่าแพลนที่ฉันเขียนทิ้งไว้ และแน่นอนว่าการจัดการโรคระบาดที่ล้มเหลว ก็ทำให้สถานการณ์บ้านเมืองย่ำแย่ลงเป็นอย่างมาก ทั้งผู้คนล้มตาย หลายธุรกิจต้องปิดตัวลง รวมถึงร้านในตำนานหลาย ๆ ร้านในเยาวราช
เป็นช่วงเวลาเดียวกันกับคอลัมน์รีวิวหนังสือประจำสัปดาห์วนมาถึงฉัน ประจวบเหมาะกับที่รัฐประกาศคลายล็อกดาวน์พอดี ฉันจึงได้มีโอกาสแวะไปร้านหนังสืออิสระแถวสามเสน และเลือก “ในการแพร่ระบาด” เขียนโดย เปาโล จอร์ดาโน นักเขียน รางวัลสเตรกา (Premio Strega) ในปี 2008 ซึ่งเป็นรางวัลทางวรรณกรรมอันทรงเกียรติของประเทศอิตาลี
ยามบ่าย
“คณิตศาสตร์เป็นเคล็ดลับของผม ในการสะกดความกลัดกลุ้มใจมานานมาก ก่อนที่จะเป็นการเขียนหนังสือ” เปาโล จอร์ดาโนกล่าวในหน้า 13
หากยามบ่ายอันสงบสุขของเขา คือการนั่งทอนนิพจน์ ทดเลขคณิตศาสตร์ จนได้ผลลัพธ์หรือค่าต่าง ๆ ทีละขั้น
ยามบ่ายอันสงบสุขของฉัน คือการได้ออกไปหยิบจับหนังสือ พลิกไปมา และโอ้เอ้จนกว่าร้านจะปิด เพื่อหาหนังสือสักเล่ม หรือพูดคุยกับเจ้าของร้านหนังสือถึงเรื่องง่าย ๆ ทั่วไป
“เล่มนี้เขียนที่อิตาลีตั้งแต่สถานการณ์ยังวิกฤต แต่พี่ว่ามันเข้ากับสถานการณ์ที่ไทยเราพอดี” พี่เจ้าของร้านแนะนำ
หลังจากอ่านได้หนึ่งบท ฉันเห็นด้วยกับสิ่งที่พี่เขาบอกเพราะ ‘ในการแพร่ระบาด’ ถูกเขียนในเดือนกุมภาพันธ์ ช่วงที่อิตาลียังอยู่ในวิกฤต แต่ดูเหมือนการแพร่ระบาดโรค covid-19 ของประเทศไทยจะยาวนานกว่าบันทึกเล่มนี้ เพราะเมื่อเข้าไปอ่านข่าวในอินเทอร์เน็ตก็พบว่า ประเทศไทยตัวเลขผู้ติดเชื้อยังอยู่ในระดับน่าเป็นห่วง ยังไม่นับรวมจำนวนผู้ที่ได้รับวัคซีนเข็มแรกที่ถือว่าน้อย และไม่เพียงพอต่อประชากร แต่ที่อิตาลีเป็นเรื่องที่น่ายินดีเพราะสถานการณ์ดีขึ้นมากแล้ว
โอกาสเหมาะ
“การแพร่ระบาดเป็นความฉุกเฉินทางคณิตศาสตร์ ก่อนเป็นความฉุกเฉินทางการแพทย์ เพราะแท้จริงแล้วคณิตศาสตร์ไม่ใช่ศาสตร์แห่งตัวเลข แต่เป็นศาสตร์แห่งความสัมพันธ์ คณิตศาสตร์อธิบายความเชื่อมโยงและการแลกเปลี่ยนระหว่างเอนทิตีที่แตกต่างกัน โดยพยายามลืมว่าเอนทีตีเหล่านั้นคืออะไร แล้วสรุปออกมาเป็นตัวอักษร ฟังก์ชัน เวกเตอร์ จุด และระนาบการแพทย์ระบาด คือภาวะติดเชื้อของเครือข่ายความสัมพันธ์ของเรา” -หน้า14
นอกจากเปาโล จอร์ดาโนจะใช้คณิตศาสตร์เพื่ออธิบายความเชื่อมโยงของมนุษย์ หรือเปรียบเทียบการแพร่ระบาดโดยใช้ลูกบิลเลียด เมื่อลูกบิลเลียดกระทบกันเหมือนปฏิกิริยาลูกโซ่ ก็เหมือนการแพร่ระบาดของโรค เขายังแสดงให้เห็นอีกว่า นอกจากเรื่อง ‘โรค’ ระบาดที่เราต้องครุ่นคิดแล้ว ในเวลานี้เรื่อง ‘โลก’ ของเรา ก็เป็นเรื่องที่เราควรให้ความสนใจไม่แพ้กัน
“พวกเราติดเชื้อได้ง่าย เกี่ยวข้องสัมพันธ์กันอย่างกว้างขวาง และเดินทางไปทั่วทุกหนแห่ง” -หน้า 62
“ก็คิดว่าเราไม่ได้เป็นเพียงส่วนหนึ่งของชุมชนมนุษย์เท่านั้น แต่ยังเป็นสปีชีส์ที่ชอบรุกรานที่สุดในระบบนิเวศอันเปราะบางและยิ่งใหญ่ด้วย” -หน้า 67
เขายกตัวอย่างในตอนหนึ่ง พูดถึงการแพร่ระบาดของโรคต่าง ๆ ที่เคยเกิดขึ้นในอดีต เช่น อีโบลา มาลาเรีย ไข้เลือดออก จนมาถึง Covid- 19 ไวรัสเผยให้เห็นความสัมพันธ์กันอย่างเลี่ยงไม่ได้ระหว่างมนุษย์และสัตว์
“มันก็ไม่ใช่เรื่องใหม่อะไรเลย มันเคยเกิดขึ้นแล้ว และจะเกิดขึ้นอีก” ประโยคที่เปาโลบอกทำฉันขมวดคิ้วยุ่งเหยิง
ฉันไม่เคยผ่านเหตุการณ์โรคระบาดที่ร้ายแรงขนาดนี้มาก่อน นั่นอาจเพราะสถานการณ์ทั้งหมด เกิดขึ้นเมื่อนานมากแล้วก่อนฉันเกิด นานพอที่จะทำให้ใครหลายคนเห็นความจริงบางอย่างที่เปาโลว่า แต่ความจริงอีกข้อคือยังมีคนรุ่นใหม่หลายคนที่ไม่เคยผ่านเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เปาโลกล่าวถึงด้วยซ้ำ พวกเขาไม่รู้ถึงวิธีที่ยากจะรับมือ และมีชีวิตอยู่ต่อท่ามกลางวิกฤตที่ไม่ควรจะเกิดขึ้นตามทัศนะของพวกเขา
ในภาวะไม่ปกติ
“ในช่วงวิกฤตนี้เราอยากกลับคืนสู่สภาวะปกติ และรู้สึกว่าเรามีสิทธิที่จะได้สิ่งนี้ ฉับพลันภาวะปกติก็กลายเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่สุดที่เรามี เราไม่เคยให้ความสำคัญต่อมันมากขนาดนี้มาก่อน” -หน้า 86
การแพร่ระบาดกินเวลาเกือบ 2 ปี ดูเหมือนจะเป็นระยะเวลาที่มนุษย์ สามารถปรับตัวให้เข้ากับวิถีชีวิตใหม่ได้ แต่ถึงอย่างนั้นคงไม่พ้นประโยคที่ว่ามนุษย์เป็นสัตว์สังคม เรายังโหยหาการใกล้ชิดกับผู้คน เราต้องการเข้าสังคม บางคนอยากออกไปท่องราตรี บางคนอยากไปตะลุยร้านอาหารริมทาง เด็กบางคนอยากไปเที่ยวสวนสนุก หรือคู่รักแดนไกลที่ต้องการเจอกัน
ทุกอย่างถูกเลื่อนออกไปอย่างไม่มีกำหนด เมื่อไม่มีกำหนด เราจึงให้ความสำคัญกับสถานการณ์ปกติ มากอย่างที่ไม่เคยมากขนาดนี้มาก่อน
ช่วงเวลาของความโดดเดี่ยวเข้ามาทักทายฉันเป็นระยะ สถานที่ท่องเที่ยวใหม่ของฉันคือระเบียงที่ค่อย ๆ มีต้นไม้เพิ่มเข้ามาเดือนละต้นสองต้น แต่สิ่งที่ไม่เคยลดลงไปเลยกลับเป็นตัวเลขผู้ติดเชื้อในทุก ๆ เช้าของวัน ที่ทำให้ใจฉันระส่ำระสายในช่วงนี้ แทนที่จะเป็นข่าวหมีแพนด้าในสวนสัตว์เชียงใหม่ที่ฉันคุ้นชิน
“เราอาจพยายามหาความหมายให้แก่การแพร่ระบาด ใช้ช่วงเวลาเหล่านี้ในทางที่ดีที่สุด ใช้มันในการคิดสิ่งที่ภาวะปกติไม่ยอมให้เราคิด นั่นคือ เรามาถึงจุดนี้ได้อย่างไร และเราประสงค์จะลุกขึ้นอีกครั้งด้วยท่วงท่าแบบไหน” -หน้า 89
ในช่วงการแพร่ระบาดแรก ๆ เราตามหาว่าจุดเริ่มต้นของเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเพราะอะไร เพราะใคร หรือแม้แต่เกิดขึ้นได้อย่างไร ข่าวแต่ละประเทศคาดการณ์กันไปต่าง ๆ นานา แต่ท้ายที่สุดเราไม่ได้ค้นพบอะไรหรือเบาะแสใดในการระบาดเลย เราพบเพียงว่าการจัดการวิกฤตที่ชาญฉลาดเท่านั้นที่จะพาให้มนุษย์รอดพ้นโรคระบาดนี้ไปได้
หนังสือ Nel Contagio (ในการแพร่ระบาด)
ผู้เขียน Paolo Giordano (เปาโล จอร์ดาโน)
ผู้แปล นันธวรรณ์ ชาญประเสริฐ
สำนักพิมพ์ อ่านอิตาลี
PlayRead: คอลัมน์รีวิวหนังสือประจำ Decode.plus เมื่อกองบรรณาธิการขอ add หนังสือ (ที่อยากอ่าน) ขึ้นไว้บนเพลย์ลิสต์ พบกับหนังสือหลากหลายสไตล์ หลากหลายวิธีการเล่าเรื่องที่เชื่อมร้อยกับชีวิตและสังคม แวะมาหาอ่านกันได้ทุกเย็นวันพฤหัสบดี
Author
