ประกายไฟลามทุ่ง

รศ.ดร.ษัษฐรัมย์ ธรรมบุษดี

หลังจากรอคอยมาอย่างยาวนานในที่สุด สิ้นปีนี้ผมและภรรยาก็จะมีโอกาสได้เจอลูกสาวตัวน้อยของเราเสียที ในชีวิตผมเคยรอคอยอะไรหลายอย่างที่รู้สึกว่ายาวนาน รอคอยผลสอบ รอคอยผลสมัครงาน รอคอยญาติมิตรให้หายจากอาการป่วยไข้ ฯลฯ การรอคอยส่วนมากทรมานและกระวนกระวาย แต่การรอคอย 9 เดือนนี้ ดูยาวนาน แต่ไม่ทรมาน เป็นการรอคอยที่เปี่ยมความสุข เป็นการรอคอยที่ไม่มีเงื่อนไขและความคาดหวังอะไรนอกจากที่จะได้เห็นเจ้าตัวน้อย

ตลอดหลายเดือนผมครุ่นคิดอยู่ตลอดว่า เจ้าตัวน้อยจะเติบโตมาในสังคมอย่างไร สังคมที่ไม่สมบูรณ์ เหลื่อมล้ำ และมีปัญหามากมาย ผมคงมีหลายเรื่องที่อยากบอกแก่ลูกสาวตัวน้อย แต่สิ่งที่ผมเล่าวันหนึ่งมันอาจกลายเป็นเรื่องพื้น ๆ ที่ ผู้คนทั่วไปก็เข้าใจ เหมือนครั้งหนึ่งมนุษย์ใช้ทั้งชีวิตยืนยันเพื่อให้คนเสมอภาคกันหน้าคูหาเลือกตั้ง ใช้ทุกทรัพยากรที่มีเพื่อยืนยันให้ผู้หญิงทำงานได้เท่าเทียมกับผู้ชาย ทาสผิวดำใช้ชีวิตยืนหยัดถึงความเสมอภาคของตนเอง วันนี้เรายังไม่เสมอภาค แต่เรื่องที่เคยปกติยุคหนึ่งก็กลายเป็นเรื่องผิดปกติอันยอมรับไม่ได้ในปัจจุบัน หรือเรื่องที่เคยดูลึกลับซับซ้อนถึงจุดหนึ่งก็กลายเป็นเรื่องปกติพื้นฐานที่มนุษย์ล้วนยึดถือร่วมกัน

พ่อจึงขอเลือกเรื่องที่น่าสนใจที่ยังถกเถียงกันในยุคสมัยของพ่อ แต่หวังว่ามนุษย์ในยุคสมัยของลูกจะเข้าใจเรื่องนี้ในทางที่เป็นประโยชน์ต่อคนส่วนใหญ่มากขึ้น

ในวิชาเศรษฐศาสตร์พื้นฐาน สิ่งแรกที่เราได้รับคำอธิบายคือทุกอย่างในโลกนี้มีราคา มีต้นทุน เวลามีต้นทุน ค่าแรงมีต้นทุน ทำอย่างหนึ่งก็เสียโอกาสในการแสวงหากำไรอีกอย่างหนึ่ง เมื่อทุกอย่างมีราคา ความสัมพันธ์ของมนุษย์ก็มีราคา การศึกษาก็มีราคา การดูแลก็มีราคา ที่อยู่อาศัยมีราคา จนเหมือนกับว่าการที่คนเราต้องเอาเวลาของตัวเองไปแลกเป็นเงิน เพื่อนำเงินนั้นมาจ่ายในราคาต่าง ๆ ที่คนมีอำนาจตั้งราคาไว้

ความสัมพันธ์นี้ถูกทำให้กลายเป็นเรื่องปกติ และดูเหมือนว่าจะกลายเป็นเรื่องปกติที่เราไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ และไม่มีทางเลือกอื่น แต่สิ่งที่น่าสนใจยิ่งเราเชื่อในคำอธิบายข้างต้นมากเท่าไร มันยิ่งทำให้เราห่างไกลจากความเป็นมนุษย์ เราไม่สามารถใกล้ชิดกับคนที่เรารักและสำคัญกับเรา หรือเราสามารถรู้สึกเป็นอื่นกับคนที่ใกล้ชิดกับเราอย่างมากเพียงแค่ว่าราคาของเขาและเราไม่ตรงกัน

แต่ความจริงแล้วมนุษยชาติของเราไม่ได้เกิดมามีชีวิตที่สิ้นหวังแบบนี้ตั้งแต่แรก ระบบทุนนิยมที่แปรเปลี่ยนทุกอย่างให้ต้องวัดได้เป็นตัวเงิน เพิ่งทำงานไม่กี่ศตวรรษที่ผ่านมา เทียบเป็นเพียงทศนิยมของประวัติศาสตร์มนุษยชาติ และตลอดไม่กี่ศตวรรษที่มันทำงานก็ไม่ประสบความสำเร็จเท่าใดนัก เกิดวิกฤติเศรษฐกิจทั้งเล็กและใหญ่ สร้างปัญหา ความยากจนและเหลื่อมล้ำมากมาย สงครามอีกหลากหลายครั้งที่มีต้นตอจากระบบทุนนิยม มนุษยชาติเกลียดมัน และพยายามหาทางเลือกที่ดีกว่า เพื่อแทนที่ระบบทุนนิยมเสมอ สำเร็จบ้าง ไม่สำเร็จบ้าง แต่เราไม่เคยคิดว่ามันเป็นเรื่องปกติ

การคิดฝันเรื่องสังคมในอนาคตเป็นเรื่องของลูก ที่พ่อทำได้เพียงช่วยในการตั้งคำถาม เป็นหลังพิงและสนับสนุนแต่เรื่องแรกที่พ่ออยากจะทิ้งไว้เป็นรากฐานสำคัญสำหรับสังคมของลูกในอนาคตคือการย้ำในเบื้องต้นว่า

มนุษย์ล้วนเกิดมาพร้อมกับการให้เปล่าอย่างไม่มีเงื่อนไข เริ่มต้นจาก “ลมหายใจ” มันเป็นสิ่งที่สำคัญที่สุดของมนุษย์ไม่ว่าตอนเกิด หรือตอนดำรงชีวิต แม้กระทั่งก่อนตายจากโลกนี้ไป มันเป็นสิ่งที่มนุษย์ได้รับอย่างฟรี โดยไม่มีเงื่อนไข ลมหายใจแรกของเด็กน้อยก็ฟรี เป็นสิ่งแรกที่มนุษย์ให้ และได้รับกันอย่างฟรีไม่มีเงื่อนไข

มนุษย์ต่างจากสัตว์ เราไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้เลยในแรกเกิด ในธรรมชาติเสียงร้องไห้ของเด็กน้อยอาจเป็นภัยถึงชีวิต การโอบกอดแรกที่มนุษย์ได้รับเพื่อให้หยุดร้องไห้ ทำให้สมองส่วนสร้างสรรค์พัฒนา มันจึงทำให้เกิด บทกวี เสียงเพลง วิทยาศาสตร์ ความก้าวหน้าต่าง ๆ ของมนุษย์เริ่มต้นขึ้นเมื่อมนุษย์เป็นอิสระจากความกลัว ตรงกันข้ามความกลัวจากความไม่มั่นคงต่าง ๆ ทำให้มนุษย์กลับกลายเป็นสัตว์ สงคราม การปล้นชิง การสะสมทุนแบบล้นเกิน เพื่อให้ตนพ้นจากความกลัวที่เราต่างสร้างขึ้นมาเอง

แต่ถ้าเราเริ่มต้นกลับมามองว่า สิ่งที่สำคัญที่สุดของมนุษย์คือลมหายใจ เรายังได้กันอย่างฟรี ๆ และเรายังได้สิ่งอื่น ๆ อีกมากมายอย่างไม่มีเงื่อนไข ไม่ว่าจะเป็นอ้อมกอดที่เราให้กันแบบฟรี ๆ เรื่องเล่ามากมาย สีสันที่เราเห็นจากดอกไม้ นิทานอีกหลากหลายเรื่องที่คนรุ่นก่อนเล่าให้เด็กน้อย การสัมผัสต่าง ๆ ที่แสดงซึ่งความรักก็ล้วนฟรี สิ่งเหล่านี้กลายเป็นสิ่งพื้นฐาน สำหรับสังคมมนุษย์ เพราะฉะนั้น สำหรับพ่อ การบอกว่าเราควรมีการศึกษาที่ฟรี ขนส่งสาธารณะที่ฟรี เงินเลี้ยงเด็กฟรีสำหรับทุกคน เงินบำนาญสำหรับคนแก่ที่ทำงานมาทั้งชีวิต การรักษาพยาบาลที่ดีที่สุด จึงไม่ใช่เรื่องเพ้อฝัน เพราะมนุษยชาติล้วนเริ่มต้นจากสิ่งที่ฟรี ไม่มีค่าใช้จ่ายระหว่างกัน ก่อนที่จะพัฒนาระบบผิดเพี้ยนที่กีดกันคนที่ทำงานหนักที่สุดในสังคมให้ยากจนที่สุด

เรื่องอื่นในอนาคตพ่อคงต้องเรียนรู้จากลูกสาวของพ่อ เมื่อลูกโตขึ้นพ่อจะเป็นคนแก่ที่น่ารำคาญ แต่สิ่งหนึ่งที่พ่อเรียนรู้ในครึ่งชีวิตของพ่อ และอยากส่งต่อให้หนูได้ทำความเข้าใจ ลูกเกิดมาพร้อมกับของฟรี และการให้อย่างไม่มีเงื่อนไขของมนุษยชาติ และการโอบอุ้มดูแลกันอย่างไม่มีเงื่อนไขนี่เองที่ทำให้เรายังคงเป็นมนุษย์

Author

รศ.ดร.ษัษฐรัมย์ ธรรมบุษดี
ชาวสังคมนิยมประชาธิปไตย ผู้ปรารถนาให้รัฐสวัสดิการเป็นเรื่องพื้นฐานที่ทุกคนสามารถพูดถึง อธิบายและเรียกร้องได้

Author

Vanichaya D
เรามักจะใช้เวลาส่วนใหญ่กับงานศิลปะ ไม่ว่าจะเป็นวาดรูปสีน้ำ ออกแบบกราฟิก เพราะศิลปะทำให้เรารู้จักตีความสิ่งใด สิ่งหนึ่งด้วยความละเอียดอ่อน